افراد زیادی علاقه مند به پرورش طیور هستند اما بدون اطلاعات کافی شانس موفقیت بسیار کمی دارند. چرا که بیماری های طیور می تواند از لحاظ اقتصادی ضربه های مهلکی به آنها وارد کند بنابراین لازم است که افراد قبل از اقدام به راه اندازی واحدهای پرورش طیور اطلاعات خود را در مورد شرایط زندگی طیور و نیز روش‌های پیشگیری، تشخیص و درمان طیور بالا ببرند.

در این مقاله ما ابتدا بیماری های شایع در طیور را معرفی می‌کنیم و در ادامه روش‌های پیشگیری از این بیماری‌ها، نحوه تشخیص و مبارزه با آنها را توضیح می دهیم.

معرفی شایع‌ترین بیماری ‌های طیور و روش‌های تشخیص و درمان آنها

1- بیماری نیوکاسل در پرندگان (از بیماری های شایع در طیور)

بیماری نیوکاسل از مهم‌ترین بیماری ‌های طیور بخصوص در مرغ و خروس و جوجه مرغ است در سایر پرندگان مثل بوقلمون هم وجود دارد اما به دلیل این که تعداد مرغ و خروس های پرورشی در یک سالن در کنار هم زیاد است شیوع بیشتری در آنها دیده می شود.

بیماری نیوکاسل یک بیماری واگیردار است که امکان انتقال آن از پرنده بیمار به پرنده سالم و نیز از تخم مرغ بیمار به جوجه وجود دارد. جوجه ها در مقابل این بیماری بسیار حساس اند و در صورت ابتلا به آن معمولا تلف می‌شوند. عامل بیماری نیوکاسل ویروسی به نام پارامیکسو ویروس است.

تصویر 1. چرخش سر و گردن در پرنده مبتلا به بیماری نیوکاسل

روش‌های تشخیص بیماری نیوکاسل:

در پرنده مبتلا به نیوکاسل عوامل مختلفی می تواند بروز پیدا کند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• • بی اشتهایی
  • افتادگی بال
  • گیجی
  • لرزش
  • تورم چشم و گلو
  • تنگی نفس
  • چرخش گردن و سر به دور بدن
  • اسهال سبز رنگ
  • فلجی یک طرفه و یا کامل و در نهایت مرگ

درمان بیماری نیوکاسل:

معمولا هزینه درمان نیوکاسل بسیار زیاد است و نسبت به این هزینه کارایی زیادی هم وجود ندارد بنابراین معمولا درمان این بیماری انجام نمی‌شود. پس بهتر است اقدامات پیشگیرانه انجام شود تا از تلف شدن طیور جلوگیری شود.

پیش‌گیری از بیماری نیوکاسل:

• • بهترین راه پیشگیری جدا نگه داشتن طیور سالم از طیور آلوده و آلودگی است. به ویژه در مورد جوجه ها باید حساسیت زیاد به خرج داد و محیط آنها را کاملا جدا و بهداشتی نگاه داشت.
  • واکسیناسیون هم می تواند از ابتلای طیور به بیماری نیوکاسل پیشگیری کند. واکسیناسیون با مشورت دامپزشک و در زمان مشخص باید انجام شود. واکسن نیوکاسل چند نوع مختلف دارد که در ایران هم سه نوع از آن موجود است.
  • قابل ذکر است که در بسیاری از بیماری ‌های طیور ، از جمله نیوکاسل، لاشه پرنده هم می تواند عامل انتقال بیماری باشد و افرادی که با مرغ ها یا لاشه های آلوده سروکار دارند ممکن است دچار التهاب چشم شوند.

2- بیماری آنفولانزای مرغی از خطرناکترین بیماری های طیور

یکی دیگر از بیماری ‌های طیور که هر ساله خبرهای شیوع آن را می‌شنویم آنفولانزای پرندگان یا آنفولانزای مرغی است که در اثر آلودگی پرندگان به ویروس آنفولانزا ایجاد می شود. این بیماری بسیار خطرناک است و به ویژه در مرغ و خروس و بوقلمون کشنده است.

تصویر 2. مرگ پرندگان در اثر ابتلا به آنفولانزای مرغی

روش‌های تشخیص بیماری آنفولانزای مرغی:

معمولا پرندگان مبتلا به این آنفولانزا قبل از بروز علائم از بین می روند. در صورت مرگ ناگهانی طیور باید به بیماری آنفولانزا مشکوک شوید. در این زمان با آزمایش بر روی لاشه می توان بیماری را تشخیص داد.

درمان بیماری آنفولانزای مرغی:

آنفولانزا درمان به خصوصی نداشته و در صورت تایید آلودگی پرنده به ویروس آنفولانزا لازم است تمام پرندگانی که تا شعاع یک کیلومتری زندگی می کنند معدوم شود تا از انتشار بیماری جلوگیری شود. ماشین های انتقال کود، دان و غذا و تجهیزات مرغداری ها هم می توانند عامل انتشار ویروس آنفولانزا باشند اما می‌توان با بررسی دقیق آنها در صورت وجود آلودگی، آن را به موقع تشخیص داد.

پیش‌گیری از بیماری آنفولانزا:

پرندگان مهاجر و نیز آبزیانی مثل اردک و غاز مهم‌ترین عوامل انتشار بیماری های طیور از جمله بیماری آنفولانزا هستند پس لازم است از برخورد پرندگان مهاجر و وحشی با طیور خود ممانعت نمایید. آنفولانزای مرغی از جدی ترین بیماری های طیور است چرا که تلفات بسیار سنگینی می تواند در بر داشته باشد.

باید توجه داشت که امکان انتقال بعضی از بیماری های طیور از پرنده به انسان وجود دارد مثل آنفولانزای مرغی که در انسان حتی می تواند کشنده هم باشد.

3- بیماری گامبورو یا بورس عفونی

بیماری گامبورو یا بورس عفونی نیز یکی از بیماری های طیور است که به طور ویژه ماکیان، بوقلمون و اردک را درگیر می‌کند. عامل این بیماری نوعی ویروس است که بسیار مقاوم بوده و حتی پس از ضدعفونی های بسیار شدید باز هم می تواند زنده بماند و بیماری ایجاد کند. حشرات می توانند ناقل این بیماری باشند. گامبورو از تخم به جوجه منتقل نمی شود اما امکان انتقال آن از یک جوجه به جوجه دیگر وجود دارد.

جوجه های دو تا شش هفته استعداد بالایی برای ابتلا به گامبورو دارند. در صورت ابتلای طیور به بیماری گامبورو انتشار بیماری در کل جمعیت طیور 100% و میزان تلفات آنها 20% است.

تصویر 3. جوجه مبتلا به گامبورو

روش‌های تشخیص بیماری گامبورو:

علائم: بعضی از علائم ابتلای طیور به گامبورو در زیر ذکر شده اند:

• • بی اشتهایی پرنده
  • افسردگی و بی حال
  • پرهای به هم ریخته
  • اسهال سفید و آبکی
  • خونریزی در قسمت مقعد پرنده و اسهال خونی

درمان بیماری گامبورو:

در مواردی که بیماری های طیور به علت عفونت ویروسی ایجاد می شوند، درمان قطعی برای آن وجود ندارد و تنها می توان با ضد عفونی مکرر محیط و تجهیزات با فرمالین و ترکیبات یدوفور و نیز تقویت پرندگان به آنها در درمان بیماری کمک کرد. اما بهترین راه برای مبارزه با بیماری گامبورو، که سیستم ایمنی پرنده را بسیار ضعیف می کند، پیشگیری است.

پیش‌گیری از بیماری گامبورو:

از جمله راه های پیشگیری از گامبورو حفظ بهداشت اماکن نگهداری از طیور و نیز رعایت بهداشت توسط کارکنان آنجا است تا از ورود ویروس به این مکان ها ممانعت شود.

امروزه برای پیشگیری از بسیاری از بیماری های طیور، واکسن مربوطه وجود دارد. مهم ترین راه پیش گیری از گامبورو یا بورس عفونی، واکسیناسیون است. جوجه های تازه متولد شده تا حدود دو تا سه هفته پس از تولد هنوز ایمنی مادری دارند بنابراین این دو سه هفته بهترین زمان واکسیناسیون است.

4- بیماری کلی باسیلوز

از دیگر بیماری های طیور می توان به کلی باسیلوزیس اشاره کرد. کلی باسیلوز یک بیماری عفونی است که در اثر ابتلا به باکتری اشریشیا کلای ایجاد می شود. در این بیماری بسته به نحوه ابتلای پرنده به بیماری، دستگاه های مختلف می تواند درگیر شود و بنابراین علائم متفاوتی ایجاد می شود. باکتری می تواند از طریق دستگاه گوارش وارد شده و سبب بیماری های گوارشی مثل عفونت روده و اسهال شود.

تصویر 4. عفونت غشای مخاطی پرنده بر اثر ابتلا به بیماری کلی باسیلوز

روش‌های تشخیص بیماری کلی باسیلوز:

• • پرنده در این حالت بی حال شده و بسیار بی اشتها می شود. در صورت ابتلای جوجه درون تخم به کلی باسیلوزیس، کیسه زرده متلاشی شده و ناف ورم می‌کند و سبب تلف شدن جوجه می شود.
  • اگر باکتری اشریشیا کلای از طریق تنفس (مثلا گرد و غبار آلوده به باکتری) وارد بدن پرنده شود، سیستم تنفسی را درگیر می کند در این حالت تنفس پرنده سخت و دشوار می شود. کیسه های هوایی ضخیم می شوند و عفونت تنفسی پدید می آید.
  • در صورت درگیری سایر اندام‌ها علائمی مثل تورم مفاصل، فلج شدگی، کور شدن، میوکاردیت، پریکاردیت، عدم تخم گذاری و … دیده می شود.

درمان بیماری کلی باسیلوز:

در مواردی از بیماری های طیور که عامل بیماری زا باکتری باشد، می توان برای درمان از انواع آنتی بیوتیک های مربوطه، طبق نظر پزشک، استفاده کرد.

پیش‌گیری از بیماری کلی باسیلوز:

بهترین پیشگیری ضدعفونی مداوم محیط می باشد.

5- بیماری برونشیت طیور

برونشیت طیور هم از جمله رایج ترین بیماری های طیور است که دستگاه تنفس پرنده را درگیر می کند.

تصویر 5. دشواری تنفس در پرندگان مبتلا به برونشیت

روش‌های تشخیص بیماری برونشیت طیور:

در این حالت علائمی مثل علایم زیر دیده می شود.

• • سرفه
  • آبریزش بینی
  • تنفس صدا دار
  • اسهال چرب و سفید
  • بی حال شدگی
  • در جوجه های تخم گذار هم تعداد تخم ها کاهش می یابد چرا که ویروس عامل برونشیت در دستگاه تناسلی هم نفوذ می کند.

درمان بیماری برونشیت طیور:

از آنجا که این بیماری تنفسی است به راحتی می تواند از طریق تنفس به تمام گله منتقل شده و تلفات سنگینی در بر داشته باشد پس بهترین راه مبارزه با آن پیش گیری از طریق واکسیناسیون است. البته یک سری دارو ها و آنتی بیوتیک هایی طبق تجویز دامپزشک نیز برای درمان کارساز خواهد بود.

پیش‌گیری از بیماری برونشیت:

به طور کلی در برابر تمام بیماری های طیور، رعایت بهداشت سالن نگهداری و ضدعفونی به موقع آن هم یکی از اقدامات پیشگیرانه است.

6- بیماری سالمونلوز در طیور (یک بیماری باکتریایی است)

سالمونلز نیز جزو بیماری های شایع در طیور می باشد. بیماری سالمونلوز در اثر آلودگی به باکتری سالمونلا ایجاد می شود. این بیماری خطرناک ترین بیماری مشترک بین انسان و طیور است و می تواند از پرنده به تخم و در نتیجه انسان و یا نسل بعد منتقل شود. انتقال از یک پرنده به پرنده دیگر هم دیده می شود.

تصویر 6. بیماری سالمونلوز در طیور

روش‌های تشخیص بیماری سالمونلوز:

• • پرندگان مبتلا به سالمونلا دچار بی اشتهایی و افتادگی بال می شوند
  • تولید تخم مرغ کاهش می یابد
  • وزن پرنده کم شده و پرنده دچار اسهال می شود
  • در پرهای اطراف مقعد آلودگی هایی معمولا به رنگ سفید دیده می شود
  • در جوجه ها که که معمولا بیماری را از مادر خود گرفته اند مهمترین نشانه مرگ آنها در چند روز اول زندگی و یا حتی مرگ جنین در داخل تخم است

درمان بیماری سالمونلوز:

در صورت تشخیص سالمونلا باید پرندگان بیمار را به سرعت از پرندگان سالم جدا کرد. درمان با استفاده از آنتی بیوتیک انجام می شود.

پیش‌گیری از بیماری سالمونلوز:

 برای پیشگیری از سالمونلوز، رعایت بهداشت، تجویز آنتی بیوتیک در غذای پرنده و رعایت بهداشت و عاری از باکتری بودن غذای آنها ضروری است. جوشاندن تخم مرغ به مدت سه تا پنج دقیقه در دمای 79 درجه سانتیگراد می تواند باکتری های سالمونلای موجود در تخم مرغ را از بین ببرد.

7- بیماری برفک در طیور (یک بیماری قارچی است)

بیماری برفک از جمله بیماری های طیور است که عامل قارچی سبب بیماریزایی آن می شود. قارچ کاندیدا آلبیکنس به طور طبیعی در ابتدای دستگاه گوارش پرنده زندگی می کند اما از آنجا که این قارچ نوعی قارچ فرصت طلب است با کاهش سیستم ایمنی پرنده، شروع به تکثیر می کند و سبب ایجاد لکه های سفیدی در بدن پرنده می کند که برفک نام دارد. برفک بیشتر در دستگاه گوارش مثل مری و معده ایجاد می‌شود و حتی می تواند سبب اختلالات عصبی هم شود. در پر، پوست و چشم ها هم برفک دیده می شود. برفک بیشتر در مرغ، کبوتر و پرندگانی مثل مرغ عشق و فنچ دیده می شود.

تصویر7. وجود برفک بر روی پوست پرنده

روش‌های تشخیص بیماری برفک در طیور:

پرنده مبتلا به برفک در ابتدا دچار کاهش رشد و بی اشتهایی می شود اما با رسیدن برفک ها به دستگاه گوارش، اختلالاتی مثل اسهال و استفراغ، کاهش وزن و برگشت غذا به دهان بروز پیدا می‌کند.

درمان بیماری برفک:

تغذیه  نادرست و عدم رعایت بهداشت از موارد بروز برفک هستند. یکی از علل ایجاد برفک در دهان پرنده، مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها توسط پرندگان است که باعث می شود باکتری های غیر مضری که روی بدن پرنده زندگی می کنند از بین بروند و جا برای سایر میکروب ها از جمله قارچ کاندیدا آلبیکنس باز شود بنابراین لازم است برای درمان برفک، آنتی بیوتیک ها از غذای پرنده حذف شوند، تجویز نیستاتین می‌تواند به طور موقت و یا دائمی قارچ را درمان کند. به طور کلی وجود رطوبت باعث رشد قارچ‌ها میشود بنابراین با کاهش رطوبت محیط و در کنار آن ضد عفونی کردن غذای دام و ظرف دان می‌توان به درمان زودتر برفک کمک کرد اما بیماری برفک هم مثل دیگر بیماری‌های قارچی به مدت زمان طولانی تری برای درمان نیاز دارد.

پیشگیری از بیماری برفک:

برای پیشگیری از برفک لازم است بهداشت محیط پرنده کاملا رعایت شود، رطوبت کنترل شود و سیستم تهویه به خوبی کار کند و در صورت استفاده از آنتی بیوتیک ها در جیره غذایی پرنده، از ضد قارچ ها هم استفاده شود.

8- بیماری مارک در طیور (یک بیماری ویروسی است)

بیماری مارک نتیجه آلودگی پرنده به ویروسی به نام هرپس است که به سرعت می تواند منتشر شود و در زمان خیلی کوتاهی کل گله را درگیر کند.

تصویر8. پرنده مبتلا به بیماری مارک، فلج شده است.

روش‌های تشخیص بیماری مارک در طیور:

ویروس مارک در دستگاه های مختلفی مثل دستگاه گوارش و دستگاه عصبی می تواند نفوذ کند و بسته به محل قرارگیری عوارض مختلفی به جا بگذارد از جمله ایجاد تومورهایی در پوست، ریه، تخمدان، دستگاه تناسلی و فولیکول‌های پر، بی اشتهایی و کاهش وزن، اسهال و فلج شدگی از علایم این بیماری به شمار می روند.

درمان بیماری مارک:

برای بیماری مارک درمانی وجود ندارد و تنها می توان با رعایت بهداشت محیط نگهداری و جداسازی پرندگان بیمار، سوزاندن لاشه آنها و ضد عفونی کردن بستر و تجهیزاتی که با پرندگان آلوده تماس داشت اند تا حدی از بروز بیماری مارک پیشگیری کرد.

پیشگیری از بیماری مارک:

جوجه های 2 تا 8 هفته بیشتر در معرض ابتلا به مارک هستند. در بسیاری از مناطق جوجه های یک روزه در برابر بیماری مارک واکسینه می شوند اما متأسفانه واکسن نمی تواند صد در صد مؤثر واقع شود و در بسیاری از موارد فقط از ایجاد تومور و یا فلج شدن جلوگیری می کنند اما از آلودگی به ویروس نمی توانند پیش‌گیری کنند.

9- بیماری کوکسیدیوز در طیور (بعلت آلودگی به یک انگل آغازی است)

بیماری کوکسیدیوز در اثر آلودگی نوعی انگل آغازی ایجاد می شود که وارد روده پرنده می شود. تراکم بیش از حد پرندگان در محیط، آلودگی بستر، کثیف بودن و یا وجود رطوبت در بستر احتمال ایجاد کوکسیدیوز را بالا می برد. کاهش ویتامین و یا پروتئین در جیره غذایی احتمال ابتلای پرنده را بیشتر می کند.

تصویر9. جوجه مبتلا به کوکسیدیوز دچار اسهال خونی شده است.

روش‌های تشخیص بیماری کوکسیدیوز در طیور:

بسته به نژاد پرنده و سن ابتلا، عوارض مختلفی دیده می شود که از بی اشتهایی، اسهال موکوئیدی و خونی، کاهش وزن، ژولیدگی پرها، کم خونی و خواب آلودگی می شود. رنگ تاج و ریش کم رنگ می شود.

درمان بیماری کوکسیدیوز از بیماری های شایع در طیور:

 درمان با استفاده از آنتی بیوتیک امکان‌پذیر است.

پیشگیری از بیماری کوکسیدیوز:

• رعایت بهداشت آبخوری و دانخوری های طیور
• در صورت ریختن آب بر روی بستر باید هرچه سریعتر آن قسمت برداشته شود تا از نوک زدن طیور به آن جلوگیری شود
• استفاده از پوشال های مناسب برای بستر
• جلوگیری از بالا رفتن رطوبت بستر

10- بیماری لنگیدن پای مرغ (به علت عدم رعایت استانداردهای پرورش طیور ایجاد می شود)

یکی از بیماری های شایعی که در جوجه‌های پرورشی به ویژه جوجه مرغ دیده می شود اختلالات حرکتی از جمله لنگیدن پای جوجه است که ممکن است گاهی تعداد زیادی از جوجه ها را دچار کند. در بسیاری از این موارد جوجه ها بی اشتها شده و به علت دردی که دارند از خوردن دانه امتناع می‌ورزند و پس از مدتی می‌میرند. بنابراین این عارضه با صدمات اقتصادی زیادی همراه خواهد بود. آنچه اهمیت دارد این است که علت این آسیب بیشتر ناشی از اشتباهات انسانی است و با رعایت استانداردهای جوجه کشی و پرورش می‌توان از ایجاد آن جلوگیری کرد.

تصویر10. زخم‌های ایجاد شده در کف پای مرغ

یکی از مهم ترین علل لنگی پای جوجه‌ها، عدم تغذیه مناسب مرغ یا پرنده مولد است. کمبود ویتامین دی در پرنده مولد باعث نرمی استخوان جوجه ها و لنگی پای آن ها می شود؛ افزایش تراکم جوجه ها در محیط نگه داری باعث می شود نتوانند بخوبی حرکت کنند در نتیجه ضعف پاها و مشکلات حرکتی ایجاد می شود؛ تغذیه نامناسب جوجه ها و یا افزایش وزن ناگهانی آنها هم می‌تواند باعث لنگی پای جوجه شود.

علت بیماری زخم کف پای مرغ کیفیت پایین محیط نگهداری است.

در مرغ‌هایی که در محیط‌هایی با بستر سخت و یا ناهموار زندگی می‌کنند ممکن است زخم هایی در کف پا ایجاد شود. این زخم ها در ابتدا سطحی است اما اگر تشخیص داده نشود و درمان نگردد به مرور عمیق تر شده و عفونت می‌کند تا جایی که باعث می‌شود پرنده تمایلی برای راه رفتن نداشته باشد و افسرده و بی‌اشتها شود.

درمان بیماری زخم کف پای طیور:

زخم کف پای مرغ هرچه زودتر درمان شود، مداوای بهتر و سریع‌تری خواهد داشت. باکتری‌های مختلفی می توانند سبب زخم پای مرغ شوند که مهمترین آنها استافیلوکوکوس اورئوس سودوموناس آئروژینوزا هستند. درمان با آنتی بیوتیک های مربوطه انجام می‌شود. لازم است پای مرغ باندپیچی شود تا هم مانع عفونت بستر شود و هم بستر اگر عفونی باشد با زخم تماس نداشته باشد تا زخم پای مرغ زودتر درمان شود. گاهی برای درمان به جراحی هم نیاز است که باید توسط دامپزشک انجام شود.

پیشگیری از بیماری زخم کف پای طیور:

افزایش بیش از اندازه وزن مرغ هم می تواند سبب بروز این عارضه گردد. حفظ اندازه مرغ و رعایت بهداشت و کیفیت بستر مانع ایجاد این عارضه می شود. لازم به ذکر است که لاشه پرندگان دارای زخم کف پا دچار آلودگی نیستند چون در کشتارگاه پای آنها از لاشه جدا می شود.

تعداد بیماری های طیور بسیار زیاد است که در این مطلب فقط به چند مورد که شایع‌تر هستند پرداخته شد. بهتر است در صورت نیاز به آشنایی بیشتر با بیماری های طیور،  تحقیقات بیشتری در این رابطه انجام گیرد.